Gorący i suchy maj to były warunki w sam raz dla naszych roślin, które uprawiamy na plantacji projektu. Pięknie zakwitł nasz wyhodowany od nasiona dyptam jesionolistny (Dictamnus albus).  Jest to długowieczna bylina z rodziny rutowatych Rutaceae, w Polsce bardzo rzadka i zagrożona wyginięciem.

Roślina jest pokryta licznymi włoskami gruczołowymi wydzielającymi, szczególnie przed dojrzeniem owoców, łatwopalne olejki eteryczne o cytrynowym zapachu. W gorącym klimacie te olejki eteryczne mogą ulegać samozapłonowi, stąd potoczna nazwa tej rośliny: „krzew ognisty” lub „gorejący krzew Mojżesza”. I jeszcze jedna ciekawostka dotycząca dyptamu – w książce „Harry Potter i Insygnia Śmierci” J. K. Rowling opisała eliksir z dyptamu jako posiadający właściwość zasklepiania ran. Rzeczywiście sproszkowany korzeń i liście mają własności lecznicze – także przyspieszające gojenie ran. Trzeba jednak pamiętać, że roślina ta podlega w Polsce całkowitej ochronie możemy więc korzystać jedynie z ziół pochodzących z upraw w krajach, w których występuje on pospolicie.

Wczoraj, 15 maja 2018 r. odbyło się ostatnie posiedzenie Komitetu Sterującego. Uczestniczyli w nim również hodowcy owiec, członkowie rady ZŚiNPK oraz Tadeusz Kowalczyk – wiceprzewodniczący Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego i Mieczysław Sas – wiceprzewodniczący Komisji Rolnictwa, Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowiska Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego.

Gospodarzem części plenarnej była Samorządowa Instytucja Kultury „Kasztelania” w Kijach. Spotkanie rozpoczęło się przywitaniem gości przez Krystynę Wójcik-Daniluk, zastępcę dyrektora Zespołu Parków oraz  Tadeusza Kowalczyka. Stan realizacji projektu LIFE w swojej prezentacji przedstawił Wojciech Sołtysiak – kierownik projektu.

Uczestnicy obejrzeli powierzchnie objęte działaniami ochrony czynnej w msc. Stawiany gm. Kije, gdzie wypas owiec prowadzony jest od 2015 roku. Stanowisko obejmuje kilka znajdujących się w niedalekiej odległości od siebie wyniesień terenu, na zboczach których wykształciły się płaty muraw kserotermicznych i ciepłolubnych muraw napiaskowych, o których opowiedział dyrektor Zespołu Parków Tomasz Hałatkiewicz.

Kolejną powierzchnią były tzw. Serpentyny – fragment Garbu Pińczowskiego gdzie, w malowniczej scenerii, prof. dr hab. inż. Czesław Nowak przeprowadził bardzo ciekawy wykład szeroko omawiający wartości przyrodnicze w ekonomicznym rozwoju wsi na przykładzie Ponidzia a dr hab. Edyta Molik przedstawiła zebranym zagadnienia dotyczące wypasu owiec jako formy gospodarowania zgodnie
z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Uczestnicy sesji obejrzeli także unikalną powierzchnię wypasu owiec prowadzonych na gruntach Lasów Państwowych Nadleśnictwa Pińczów (Współbeneficjenta projektu) w miejscowości Młodzawy. Posiedzenie Komitetu Sterującego zakończyła dyskusja o jakości siedliska świetliste dąbrowy oraz poczęstunkiem w Szkółce Leśnej Lasów Państwowych – Leśnictwo Michałów.

Czterodniowe warsztaty edukacyjne rozpoczęły się 8 maja. Każdego dnia, grupa młodzieży ze szkół w regionie odbywała zajęcia terenowe: odwiedzała murawy kserotermiczne na Garbie Pińczowskim, świetlistą dąbrowę w Młodzawach i naszą plantację w Krzyżanowicach, na której właśnie zakwitł dyptam jesionolistny. Wszystkie grupy od pierwszaków po ósmoklasistów z uwagą uczestniczyły w zajęciach praktycznych. Chętnie słuchali o dziejach geologicznych Ponidzia, ciekawostek o Nidzie, kolejce wąskotorowej prowadzącej na Garb Pińczowski i pożytkach jakie przynosi wypas owiec na murawach. Był również czas na prace ręczne: wykonywanie modeli dziewięćsiłów popłocholistnych oraz pomponów i bransoletek z kolorowej wełny. Dopisała pogoda i wszystkie grupy wyjeżdżały z Krzyżanowic z uśmiechami na twarzy i solennym zapewnieniem, że na pewno jeszcze wrócą na Ponidzie.

Tworzenie sieci z innymi projektami LIFE jest działaniem, które przez Komisję Europejską zostało określone jako obligatoryjne. Współpraca międzyinstytucjonalna, wymiana doświadczeń i informacji ma na celu zdobycie cennej wiedzy merytorycznej jak i praktycznej, pomagając beneficjentom skutecznie realizować zaplanowane czynności. Sieciowanie dotyczy nie tylko projektów krajowych ale również zagranicznych. W związku z powyższym, w dniach 16 – 20 kwietnia 2018 r. pracownicy projektu LIFE wzięli udział w wyjeździe roboczym do Grecji, gdzie zapoznano się z efektami realizacji dwóch projektów LIFE: ForOpenForests
i LIFE Natura Themis.

Celem wizyty były Ateny, gdzie znajduje się siedziba Beneficjenta Koordynującego oba projekty: Hellenic Society for the Protection of Nature. Jest to stowarzyszenie o zasięgu ogólnokrajowym, działające od 1951 roku, którego głównym celem jest szeroko rozumiana ochrona greckiego środowiska przyrodniczego poprzez interwencje środowiskowe, projekty ochrony przyrody, edukacja przyrodnicza poprzez sieć edukacyjną zaakceptowaną przez Ministerstwo Edukacji oraz zwiększenie świadomości przyrodniczej społeczności greckiej.

Głównym celem projektu ForOpenForests jest implementacja skutecznego zarządzania lasami oraz leśnymi przestrzeniami otwartymi celem zachowania bioróżnorodności gatunkowej, siedliskowej i krajobrazowej na dwóch obszarach Natura 2000 (okolice miejscowości Lamia): „Ethnikos Drymos Oitis” (GR2440003) i „Oros Kallidromo” (GR2440006).

Celem projektu LIFE Natura Themis jest uwrażliwienie mieszkańców Krety na szkody wyrządzone działalnością człowieka dzikim gatunkom i różnorodności biologicznej wyspy. Zakłada również zapoznanie społeczeństwa z pojęciem „odpowiedzialności za środowisko” i stosownymi przepisami europejskimi regulującym relację człowiek – przyroda, w szczególności na obszarach chronionych Natura 2000.

Pierwsze spotkanie z kierownikiem projektu ForOpenForests Christosem Georgiasem miało miejsce 17-go kwietnia. Dotyczyło one wprowadzenia w założenia projektu oraz specyfiki funkcjonowania Beneficjenta Koordynującego. Omówione zostały podstawowe kwestie związane z jego dotychczasową realizacją, sukcesy, porażki jak również wspólne mianowniki legislacyjne Polski i Grecji.

18-go kwietnia miało miejsce główne spotkanie z zespołami realizującymi powyższe projekty przy udziale przedstawicieli ZŚiNPK, HSPN, Instytutu Śródziemnomorskich Ekosystemów Leśnych (Institute For Mediterranean Forest Ecosystems – IMFE) i Uniwersytetu Ateńskiego (UoA). Rozpoczęło się ono od prezentacji działalności ZŚiNPK po czym szczegółowo omówiono problematykę realizacji projektu LIFE13 NAT/PL/000038 (Wojciech Sołtysiak). Następnie Chrostos Georgiadas – kierownik projektu LIFE11 NAT/GR/1014 i Michalis Probonas – kierownik projektu LIFE14 GIE/GR/0000026 LIFE Natura THEMIS przybliżyli zagadnienia związane z projektami greckimi. Dodatkowo, zaprezentowane zostały programy edukacji przyrodniczej wdrożone przez HSPN. Po części prezentacyjnej rozpoczęła się dyskusja dotycząca w szczególności zagadnień ochrony siedliska *6210 oraz wspólnych działań i kooperacji w zakresie edukacji ekologicznej, szeroko rozumianej współpracy
i wymianie know-how i know-what.

Plan kolejnego dnia zakładał wyjazd terenowy na obszary Natura 2000 – „Ethnikos Drymos Oitis” (GR2440003) i „Oros Kallidromo” (GR2440006). Niestety, z uwagi na wiosenne roztopy oraz położenie powierzchni objętych realizacją projektu na niemal 2000 m n.p.m. nie udało się do nich dotrzeć. Ponadto, objazd zakładał wizytę w punkcie informacji turystycznej z elementami edukacji przyrodniczej (msc. Ipati) powstałego w ramach projektu i wizytę w Centrum Edukacji Ekologicznej w msc. Stilida gdzie zapoznano się z realizowanymi formami edukacji przyrodniczej.

W dniach 16 i 17 marca uczestniczyliśmy w konferencji „Ochrona różnorodności biologicznej w miastach” zorganizowanej przez Miasto Stołeczne Warszawa w ramach realizacji projektu „Ochrona siedlisk kluczowych gatunków ptaków Doliny Środkowej Wisły w warunkach intensywnej presji aglomeracji warszawskiej”.

Dwadzieścia wygłoszonych referatów dotyczyło różnych aspektów ochrony przyrody w przestrzeni miejskiej. Mogliśmy zapoznać się z przykładami adaptacji bobrów do życia w miastach, sposobami ochrony zagrożonych lęgowisk ptactwa wodnego poprzez budowę sztucznych wysp na Żeraniu w Warszawie, czy wież lęgowych dla jeżyków w Toruniu oraz przykładami projektowania parków „przyjaznych” dla dzikich zwierząt.

Kolejnym wątkiem przedstawianym na konferencji były różne aspekty ekspansji inwazyjnych gatunków roślin obcego pochodzenia: od roślin ozdobnych, które z przydomowych ogródków trafiają na teren Kampinoskiego Parku Narodowego, po gatunki takie jak: nawłoć kanadyjska, klon jesionolistny, czy barszcze kaukaskie, które wypierają gatunki rodzime z łąk na terenie całego kraju. Drugiego dnia konferencji odbyła się wycieczka terenowa w okolicach Warszawy, podczas której zapoznaliśmy się ze ścieżkami edukacyjnymi, łąkami zalewowymi, na których ma powstać pawilon edukacyjny oraz sztucznymi wyspami pływającymi, które są wykorzystywane jako miejsca lęgowe przez ptactwo wodne.

Owca z dwoma siedmiotygodniowymi jagniętami była niewątpliwą atrakcją Nocy Biologów organizowanej 12 stycznia przez Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. Chwilami trudno się było do niej dopchać. Nic dziwnego. Każdy chciał dotknąć, pogłaskać, zrobić zdjęcie. Owce dzielnie znosiły to zainteresowanie i próby karmienia.

Dla zespołu LIFE była to kolejna okazja do informowania o naszym projekcie oraz roli owiec i kóz w ochronie muraw kserotermicznych Ponidzia.

Nasze dziewięćsiły popłocholistne posadzone na plantacji wydały owoce. Same owoce nie są może zbyt efektowne, bo to tak zwana przez botaników „niełupka”, czyli niepękający, jednonasienny owoc posiadający skórzastą lub zdrewniałą owocnię otaczającą luźno nasiono.

Wrażenie robi natomiast ilość owoców, które wydaje jeden kwiat, a każdy owoc jest przystrojony delikatnym puchem o regularnych kształtach. Ułożone promieniście pojedyncze włókienka tworzą swoisty parasol. Jest to puch kielichowy, będący rodzajem aparatu lotnego, który umożliwia przenoszenie owoców przez wiatr na znaczne odległości. Jednak w przyrodzie tylko nieliczne nasiona trafiają w miejsca, w których mogą wyrosnąć nowe rośliny.

Dziewięćsił popłocholistny rośnie bowiem tylko na płytkich rędzinach wytworzonych na stokach wzgórz węglanowych o południowo-zachodniej wystawie. Pomagamy więc naturze. Zebrane nasiona posłużą nam do wyhodowania w warunkach cieplarnianych młodych siewek, które będą dosadzane na naturalnych stanowiskach aby zapewnić przetrwanie tej rzadkiej i chronionej rośliny na Ponidziu.

To był dobry rok. Mamy wielką satysfakcję, że nasza praca przyniosła wymierne efekty dla ponidziańskiej przyrody. Coraz lepiej mają się chronione rośliny a budowana infrastruktura turystyczna służy wędrowcom. Serdecznie dziękujemy  wszystkim za dobrą współpracę – szczególnie ”’bacom” z Ponidzia.

     Pastuszkowie bracia mili

     gdzieście przez ten rok chodzili

     …Poszliśmy hen ku dolinie

     tam gdzie rwąca Nida płynie

     paść owieczki

Z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia wszystkim naszym przyjaciołom życzymy aby świąteczne dni upływały w harmonii, radości i rodzinnej atmosferze. Na Nowy Rok 2018 składamy życzenia zdrowia dla Was i Waszych bliskich. Życzymy Wam samych sukcesów i pomyślnej realizacji wszelkich zamierzeń.

WSZYSTKIEGO NAJLEPSZEGO!

W siedzibie Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych 29 listopada odbyło się doroczne posiedzenie Komitetu Sterującego naszego projektu. Była to okazja do podsumowania prac prowadzonych w roku 2017. Przedstawił je w swojej prezentacji Wojciech Sołtysiak – kierownik projektu LIFE. Uczestnicy spotkania wysłuchali również trzech prezentacji naukowych dotyczących Ponidzia.

Murawy kserotermiczne Ponidzia są zbiorowiskiem niezwykle bogatym i wiele z występujących gatunków roślin posiada walory lecznicze. Wykład „Właściwości użytkowe roślin siedlisk kserotermicznych” wygłosiła prof. dr hab. Małgorzata Jankowska – Błaszczuk z Instytutu Biologii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach. Powszechnie znane są właściwości lecznicze miłka wiosennego, który ma zastosowanie w profilaktyce nadciśnienia tętniczego, a macierzankę zwyczajną stosowano już od czasów starożytnych jako przyprawę do mięs i znano jej działanie odkażające, bakteriobójcze i wykrztuśne. Właściwości lecznicze posiada jednak również wiele innych roślin występujących na Ponidziu: asparagus, len złocisty, krwawnik pannoński, czyściec prosty, czyścica storyszek czy rumian barwierski – to tylko niektóre z nich.

Kolejny wykład wygłosił prof. dr hab. Janusz Łuszczyński z Instytutu Biologii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego. Przedstawił on prezentację „Grzyby wielkoowocnikowe muraw kserotermicznych i świetlistych dąbrów na Ponidziu i w Górach Świętokrzyskich”. Okazuje się, że w świetlistych dąbrowach, które są najbogatszym florystycznie rodzajem lasów występuje również wiele gatunków grzybów wielkoowocnikowych. W wyniku badań odkryto nawet gatunki nieznane wcześniej z terenu Polski – jak na przykład Bovista limosa – grzyb, który nie posiada nawet polskiej nazwy. Na podstawie obserwacji wypasanego w Młodzawach stada można stwierdzić, że nasze owce chętnie zjadają grzyby, które traktują jako urozmaicenie swojej diety.

Posiedzenie Komitetu Sterującego zakończyła prezentacja dr hab. Andrzeja Junkuszewa z Zakładu Hodowli Małych Przeżuwaczy i Stacji Badawczej im. prof. T. Efnera z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie pt. „Dobrostan wypasanych zwierząt na Ponidziu”. Było to wstępne omówienie prowadzonych przez zespół badań pod kierownictwem prof. dr hab. Tomasza Gruszeckiego. Objęto nimi owce wypasane  w Młodzawach i Stawianach. Ocena stad wypadła bardzo dobrze. Zwierzęta są zdrowe, w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej. Oznacza to, że opieka nad stadami jest sprawowana w sposób prawidłowy.  Taką ocenę z zadowoleniem przyjęli opiekunowie naszych stad, którzy również uczestniczyli w posiedzeniu.

Rozpoczęły się kolejne wykoty w naszych stadach. Warto przypomnieć , że „zatrudnione” przez nas owce świetnie znoszą warunki panujące na Ponidziu i długie wypasy w trakcie całego okresu wegetacyjnego. Klimat i ukształtowanie naszych terenów objętychczynną ochronąto wymarzone miejsce do życia dla tej rasy owiec, które są szczególnie przystosowane do terenów wyżynnych. Nasze czarnogłówki znakomicie znoszą również koszarowanie w terenie.

Pierwsze tegoroczne wykoty miały miejsce w gospodarstwie pana Pawła Wójcika z Pińczowa.